.jpg)
Μερικά χρόνια αργότερα σκέπτομαι ότι αυτός ο συλλογισμός
είναι τόσο απλός και συγχρόνως τόσο ουσιαστικός. Αντικατοπτρίζει μια βαθιά φιλοσοφική
προσέγγιση για τη σχέση μας με το περιβάλλον.
Η καθημερινή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας είναι μια
αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Κάθε πράξη μας, ακόμα και η φαινομενικά
ασήμαντη, δημιουργεί ένα αποτύπωμα στον κόσμο γύρω μας. Αυτό το αποτύπωμα
μπορεί να είναι υλικό (όπως τα απορρίμματα που παράγουμε) ή άυλο (όπως οι
επιλογές κατανάλωσης που επηρεάζουν μακρινές αλυσίδες παραγωγής).
Η έννοια του "κάνω τη διαφορά" εμπεριέχει δύο
σημαντικές διαστάσεις:
Πρώτον, την αναγνώριση ότι καμία πράξη μας δεν είναι
ουδέτερη. Ζούμε σε ένα διασυνδεδεμένο σύστημα όπου κάθε επιλογή έχει συνέπειες,
θετικές ή αρνητικές. Για παράδειγμα, η επιλογή μεταφορικού μέσου για μια
καθημερινή διαδρομή (αυτοκίνητο, λεωφορείο, ποδήλατο, περπάτημα) έχει
διαφορετικό αντίκτυπο στις εκπομπές άνθρακα. Η επιλογή τροφίμων επηρεάζει τη
ζήτηση για συγκεκριμένες μεθόδους καλλιέργειας και μεταφοράς.
Δεύτερον, η φράση "πρέπει να αποφασίσουμε ποια
είναι αυτή η διαφορά που θέλουμε να κάνουμε" μας καλεί να αναλάβουμε
ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του αντίκτυπού μας. Αυτό σημαίνει ότι περνάμε από
την παθητική συμμετοχή στη συνειδητή δράση. Ως άτομα δεν μπορούμε να είμαστε
ουδέτεροι παρατηρητές – είμαστε αναπόφευκτα συμμέτοχοι στη διαμόρφωση του
περιβάλλοντος.
Αυτή η συνειδητοποίηση μας οδηγεί σε βαθύτερα ερωτήματα:
Ποιες αξίες θέλουμε να εκφράσουμε μέσω των καθημερινών μας
επιλογών; Αν επιθυμούμε έναν κόσμο με λιγότερη ρύπανση, μεγαλύτερη
βιοποικιλότητα και βιώσιμη χρήση πόρων, πώς μπορούμε να ευθυγραμμίσουμε τις
καθημερινές μας πράξεις με αυτό το όραμα;
Πώς αντιλαμβανόμαστε το "περιβάλλον μας";
Περιλαμβάνει μόνο το φυσικό περιβάλλον ή επεκτείνεται και στο κοινωνικό,
οικονομικό και πολιτιστικό περιβάλλον που επίσης συν-διαμορφώνουμε;
Η "διαφορά" που επιλέγουμε να κάνουμε μπορεί να
εκδηλωθεί σε πολλαπλά επίπεδα:
Στο προσωπικό επίπεδο, μέσω των συνηθειών κατανάλωσης,
διαχείρισης αποβλήτων και επιλογών μετακίνησης.
Στο κοινοτικό επίπεδο, μέσω της συμμετοχής σε τοπικές
πρωτοβουλίες, όπως κοινοτικοί κήποι, προγράμματα ανακύκλωσης ή
ευαισθητοποίησης.
Στο κοινωνικό-πολιτικό επίπεδο, μέσω της υποστήριξης
πολιτικών που προωθούν την περιβαλλοντική προστασία, της άσκησης πίεσης σε
επιχειρήσεις για βιώσιμες πρακτικές ή της συμμετοχής σε συλλογικές δράσεις.
Η πρόκληση βρίσκεται στο να συνειδητοποιήσουμε ότι, ενώ κάθε
ατομική πράξη μπορεί να φαίνεται μικρή, η συλλογική επίδραση πολλών συνειδητών
επιλογών μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές. Αντιστρόφως, η αδράνεια δεν
είναι ουδέτερη στάση – είναι έμμεση υποστήριξη του υπάρχοντος συστήματος.
Τελικά, το ερώτημα "ποια διαφορά θέλουμε να
κάνουμε" είναι βαθιά υπαρξιακό. Μας καλεί να αναλογιστούμε όχι μόνο τι
είδους περιβάλλον επιθυμούμε, αλλά και τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε –
διαχειριστές ή εκμεταλλευτές του πλανήτη; Συνειδητοί πολίτες ή παθητικοί
καταναλωτές; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα διαμορφώνει όχι μόνο το
περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα, αλλά και την ίδια μας την ταυτότητα.
Η θεμελιώδης αλληλεξάρτησή μας με τη φύση
Αν εμβαθύνουμε περισσότερο στη σχέση μας με τη φύση και την
βιοποικιλότητα, εξετάζοντας αναλυτικότερα αυτές τις διαστάσεις της
αλληλεπίδρασής μας με το περιβάλλον θα διαπιστώσουμε ότι η σχέση μας με τη φύση
δεν είναι απλώς μια εξωτερική σύνδεση – είναι μια βαθιά υπαρξιακή
αλληλεξάρτηση.
Ως άνθρωποι, είμαστε αναπόσπαστο μέρος των φυσικών
οικοσυστημάτων, όχι απλοί παρατηρητές ή χρήστες τους. Κάθε ανάσα που παίρνουμε
συνδέεται με τη λειτουργία των δασών και των ωκεανών που δεσμεύουν διοξείδιο
του άνθρακα και παράγουν οξυγόνο. Κάθε τροφή που καταναλώνουμε προέρχεται από
φυτά και ζώα που εξαρτώνται από πολύπλοκα οικοσυστήματα για να επιβιώσουν.
Αυτή η αλληλεξάρτηση δημιουργεί μια ηθική υποχρέωση: η
"διαφορά" που επιλέγουμε να κάνουμε δεν μπορεί να αγνοεί την ευθύνη
μας απέναντι στα συστήματα που υποστηρίζουν την ίδια μας την ύπαρξη. Όταν
καταστρέφουμε έναν υγρότοπο για οικιστική ανάπτυξη, δεν χάνουμε απλώς ένα
γραφικό τοπίο – διαταράσσουμε έναν φυσικό μηχανισμό που καθαρίζει το νερό,
απορροφά πλημμύρες και φιλοξενεί αμέτρητα είδη.
Βιοποικιλότητα: Ο ιστός της ζωής
Η βιοποικιλότητα αποτελεί την πολυπλοκότητα, την
ανθεκτικότητα και την ομορφιά της ζωής στον πλανήτη μας. Δεν είναι απλώς ένας
κατάλογος ειδών, αλλά ένα περίπλοκο δίκτυο αλληλεπιδράσεων που δημιουργεί τη
δυναμική ισορροπία των οικοσυστημάτων.
Κάθε φορά που οι επιλογές μας επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα,
επιδρούμε σε αυτόν τον ιστό με τρόπους συχνά απρόβλεπτους. Για παράδειγμα, η
εξαφάνιση των μελισσών δεν σημαίνει απλώς την απώλεια ενός εντόμου – απειλεί
την επικονίαση χιλιάδων φυτών που εξαρτώνται από αυτές, συμπεριλαμβανομένων
πολλών καλλιεργειών που τρέφουν την ανθρωπότητα. Η μείωση των άγριων σαρκοφάγων
σε ένα οικοσύστημα μπορεί να οδηγήσει σε υπερπληθυσμό φυτοφάγων, που με τη
σειρά του προκαλεί υπερβόσκηση και διάβρωση του εδάφους.
Οι τρεις διαστάσεις της σχέσης μας με την βιοποικιλότητα
1. Η πρακτική διάσταση: Η βιοποικιλότητα προσφέρει
ανεκτίμητες "υπηρεσίες οικοσυστήματος" – από την παραγωγή τροφίμων
και φαρμάκων μέχρι τον καθαρισμό του αέρα και του νερού. Τα υγιή, ποικιλόμορφα
οικοσυστήματα είναι πιο ανθεκτικά στις διαταραχές όπως οι ασθένειες, οι
πυρκαγιές και η κλιματική αλλαγή. Όταν αποφασίζουμε "ποια διαφορά θέλουμε
να κάνουμε", πρέπει να αναλογιζόμαστε πώς οι επιλογές μας επηρεάζουν αυτές
τις ζωτικές λειτουργίες. Η αγορά τροφίμων από βιώσιμες πηγές, η υποστήριξη της
προστασίας των οικοτόπων και η μείωση της ρύπανσης συμβάλλουν στη διατήρηση
αυτών των υπηρεσιών.
2. Η ηθική διάσταση: Πέρα από την ωφελιμιστική
προσέγγιση, υπάρχει το ερώτημα της εγγενούς αξίας των άλλων μορφών ζωής. Έχουν
τα είδη δικαίωμα στην ύπαρξη ανεξάρτητα από τη χρησιμότητά τους για τους
ανθρώπους; Φιλοσοφικές παραδόσεις όπως η βιοκεντρική ηθική και η ηθική της
γης (land ethic)
του Aldo Leopold υποστηρίζουν ότι η ηθική μας σφαίρα πρέπει να επεκταθεί για να
περιλάβει ολόκληρη τη βιοτική κοινότητα. Η "διαφορά" που επιλέγουμε
ίσως χρειάζεται να αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη αναγνώριση της αξίας όλων των
έμβιων όντων.
3. Η υπαρξιακή-πολιτισμική διάσταση: Η φύση και η
βιοποικιλότητα διαμορφώνουν βαθιά τον πολιτισμό, την ταυτότητα και την
ψυχολογική μας ευημερία. Η "υπόθεση της βιοφιλίας" του E.O.
Wilson προτείνει ότι οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη τάση να συνδέονται με τη φύση
και άλλες μορφές ζωής. Οι μελέτες δείχνουν ότι η επαφή με φυσικά περιβάλλοντα
μειώνει το στρες, βελτιώνει τη γνωστική λειτουργία και αυξάνει την ευημερία. Η
απώλεια της βιοποικιλότητας σημαίνει επίσης την απώλεια πολιτισμικής γνώσης,
αισθητικών εμπειριών και πνευματικών συνδέσεων.
Επαναπροσδιορίζοντας τη "διαφορά" που θέλουμε
να κάνουμε
Με βάση αυτή τη βαθύτερη κατανόηση της σχέσης μας με τη φύση
και τη βιοποικιλότητα, το ερώτημα "ποια διαφορά θέλουμε να κάνουμε"
αποκτά νέες διαστάσεις:
Από καταναλωτές σε φύλακες: Μπορούμε να μετατοπίσουμε
την αντίληψή μας από το να βλέπουμε τη φύση ως πηγή πόρων προς κατανάλωση, στο
να την αντιλαμβανόμαστε ως κοινότητα στην οποία ανήκουμε και για την οποία
έχουμε ευθύνη διαχείρισης. Αυτό σημαίνει να λαμβάνουμε αποφάσεις που διατηρούν
την ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, όχι μόνο για τη δική μας επιβίωση αλλά και
για την ευημερία όλων των μορφών ζωής.
Από απομόνωση σε διασύνδεση: Στον σύγχρονο κόσμο,
είναι εύκολο να αισθανόμαστε αποσυνδεδεμένοι από τη φύση και να αγνοούμε την
επίδραση των πράξεών μας στη βιοποικιλότητα. Η συνειδητή επανασύνδεση με το
φυσικό περιβάλλον – μέσω της παρατήρησης, της μάθησης, της συμμετοχής σε δράσεις
αποκατάστασης – μπορεί να μετασχηματίσει τη σχέση μας με τη φύση από αφηρημένη
σε προσωπική και συναισθηματική.
Από εκμετάλλευση σε αμοιβαιότητα: Η σχέση μας με τη
φύση μπορεί να μετακινηθεί από ένα μοντέλο μονόπλευρης εκμετάλλευσης σε ένα
μοντέλο αμοιβαιότητας. Αυτό σημαίνει να αναζητούμε τρόπους ώστε οι ανθρώπινες
δραστηριότητες να συνεισφέρουν θετικά στη βιοποικιλότητα: γεωργικές πρακτικές
που εμπλουτίζουν το έδαφος, αστικά περιβάλλοντα που ενσωματώνουν άγρια ζωή,
οικονομικά συστήματα που ανταμείβουν τη διατήρηση αντί της καταστροφής.
Από βραχυπρόθεσμη σε διαγενεακή σκέψη: Η
"διαφορά" που επιλέγουμε μπορεί να αντανακλά μια βαθύτερη χρονική
προοπτική. Οι γηγενείς πολιτισμοί συχνά λαμβάνουν αποφάσεις εξετάζοντας τις
επιπτώσεις για τις επόμενες επτά γενιές. Η προστασία της βιοποικιλότητας
σήμερα διασφαλίζει ότι οι μελλοντικές γενιές θα κληρονομήσουν έναν πλανήτη με
πλούσια οικοσυστήματα, γενετική ποικιλομορφία και τις δυνατότητες για εξέλιξη
και προσαρμογή που αυτά προσφέρουν;;;
Η συνειδητοποίηση της βαθιάς μας διασύνδεσης με τη φύση και
της κρίσιμης σημασίας της βιοποικιλότητας μας καλεί σε μια πιο συνειδητή,
φροντιστική και σοφή σχέση με τον πλανήτη. Η "διαφορά" που
επιλέγουμε να κάνουμε μπορεί να είναι η μετάβαση από το να είμαστε απλώς
κάτοικοι της Γης, στο να γίνουμε υπεύθυνα και συνειδητά μέλη της βιοτικής
κοινότητας – αναγνωρίζοντας ότι το πεπρωμένο μας είναι αδιαχώριστο από το
πεπρωμένο του πλανήτη και των αμέτρητων μορφών ζωής με τις οποίες μοιραζόμαστε
αυτό το εκπληκτικό ταξίδι της εξέλιξης.
