Η οικολογική συνείδηση ως αξία ζωής

Ανεξάρτητα από το βαθμό και την ποιότητα σχέσεως που έχει κανείς με τη φύση και αντίληψης του περιβάλλοντος, ο κόσμος στον οποίο ζει επηρεάζεται και διαμορφώνεται συγκλονιστικά από τις ανθρώπινες λειτουργίες, δραστηριότητες και επιλογές μέσα στο φυσικό περιβάλλον, καθορίζοντας το μοντέλο ύπαρξής του στο παρόν και το μέλλον.

Σήμερα, - δυστυχώς;- ο άνθρωπος βρίσκεται τόσο κοντά στην καταστροφή του φυσικού του κόσμου που για πολλούς επιστήμονες φαντάζει εξωπραγματική η αποφυγή αυτής της έκβασης. Για άλλους αυτό δύναται ν’ αποτελεί μια λογική λύση, καθώς στα οικοσυστήματα δεν υπάρχουν μονόπλευρες και μονοπολικές διεργασίες. Η καταστροφή, η αποδόμηση και η δημιουργία, η αναδόμηση είναι συνεχείς και εναλλασσόμενες διαδικασίες. Η ανακύκλωση είναι άλλωστε η βασική αρχή του κόσμου: ό,τι καταστρέφεται γίνεται η βάση για τη δημιουργία του νέου[1].

Οι ανθρωποκεντρικές εκπορευόμενες επιλογές με πολλές υπεραπλουστευμένες γενικεύσεις, κυρίαρχες μέχρι σήμερα, υποστήριξαν την τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη του είδους μας και οδήγησαν στην οικοδόμηση ενός συστήματος αξιών και κοινωνικής συνείδησης που απομάκρυναν τον άνθρωπο από την οικολογική φιλοσοφία και αλήθεια, απαιτώντας την πλήρη υποταγή της φύσης σε αυτόν. Έτσι εγκλώβισαν την πρόοδο και τον ίδιο τον άνθρωπο σε μια υλιστική θεωρία και φιλοσοφία, κατά πολύ διαφορετική από τις οικολογικές αρχές που υποστηρίζουν την κατανόηση του Όλου, προκαλώντας την ανισορροπία των οικοσυστημάτων.

Η εκτεταμένη μόλυνση του περιβάλλοντος, η μαζική καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας, η εξαφάνιση ειδών, ο υπερπληθυσμός, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, οι κλιματικές αλλαγές, το νερό, το ενεργειακό πρόβλημα είναι κάποιες από τις παγκόσμιες υποθέσεις και αιχμές του οικολογικού προβλήματος που κλιμακώνονται καθημερινά και απαιτούν παγκόσμιες λύσεις.

Σήμερα η αποκατάσταση της αξίας της οικολογίας στη συνείδηση του πολίτη, αποτελεί τον πυρήνα των συλλογικών προσπαθειών των οικολογικών, κοινωνικών και εθελοντικών κινημάτων, φορέων και οργανισμών που προωθούν τις οικολογικές αξίες, ταυτόχρονα με τις κοινωνικές.

Γιατί, ας είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, το οικολογικό ζήτημα είναι πολιτικό και βαθύτατα κοινωνικό ζήτημα. Για χρόνια οι κοινωνίες πορεύτηκαν με βάση τα λεγόμενα «κοινωνικά συμβόλαια», προσπαθώντας να εξασφαλίσουν τη μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή και αποδοχή των αξιών τους. Στις μέρες μας τα κοινωνικά συμβόλαια πρέπει να ενσωματώσουν ακόμη μια «ρήτρα»: αυτήν της οικολογικής συνείδησης και πρακτικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δίνουν με τη στάση τους σημαίνουσες προσωπικότητες της κοινωνίας.

Πρόσφατα, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Κάρολος Παπούλιας, σε δηλώσεις του αναγνώρισε τον ερχομό μιας Πολιτισμικής Επανάστασης στο όνομα της περιβαλλοντικής ηθικής. Επιπρόσθετα, μίλησε για την ανάγκη θεώρησης του φυσικού περιβάλλοντος ως εθνικό πλούτο, ταυτίζοντας την σύγχρονη έννοια του πατριώτη με αυτόν που αγαπά και σέβεται τη Φύση της πατρίδας του.

Η οικολογική συνείδηση για να αποκτήσει αξία ζωής προϋποθέτει την αυθεντικότητα, την αλήθεια και την γνησιότητα.

Σήμερα πια ο δυτικός κυρίως πολιτισμός σταδιακά αποτολμά την έξοδο από την παθητικότητα και τον εγωισμό που επέδειξε για τόσα χρόνια, επανελέγχοντας τις αντιλήψεις για τις σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, στον άνθρωπο και τους άλλους συνανθρώπους του, τη συμπεριφορά και τα πιστεύω για το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Σήμερα η νέα πραγματικότητα καθιστά αναγκαίο ο ίδιος ο πολίτης να παύσει να είναι θεατής. Καλείται να αναλάβει ενεργό ρόλο, να δημιουργήσει και να πρωταγωνιστήσει σε κάθε σκηνή της ζωής και της δράσης του με τις αποφάσεις του. Και είναι ζωτικής σημασίας αυτές οι αποφάσεις να τελούν και να υποστηρίζουν το πνεύμα της υπεύθυνης και φιλικής προς το περιβάλλον συμπεριφοράς και πρακτικής.

Σήμερα η διαμόρφωση και η κατάκτηση οικολογικής συνείδησης αποτελεί το πιστοποιητικό της προσωπικότητας του κάθε πολίτη, ο οποίος επιχειρεί με ποικίλα μέσα και τρόπους ένα νέο ξεκίνημα, ξεπερνώντας τις επικοινωνιακές παγίδες του σύγχρονου marketing που λανσάρει μια «οικολογίζουσα συμπεριφορά» ως οικολογική συνείδηση.

Ναι, το περιβάλλον είναι της μόδας και είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να λειτουργήσει τελικά ως άλλοθι μιας περιβαλλοντικής ασυνειδησίας. Η προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι ένα ακόμη lifestyle που μπορούμε να ακολουθήσουμε επιλέγοντας “eco-friendly” προϊόντα.

Χρειάζεται αντίσταση, αντίσταση ποιότητας απέναντι στα ασφυκτικά οικονομικά συμφέροντα και στους πολύπλοκους μηχανισμούς των βραχυπρόθεσμων κερδών, απαιτείται αλλαγή τρόπου σκέψης και δράσης με συνέπεια, πρωτοτυπία και γενναιότητα.

Είναι γεγονός όμως ότι για να γεννηθεί, να συγκροτηθεί και να καθιερωθεί η αντίσταση, η νέα αυτή ανώτερη λειτουργία και κουλτούρα ως οικολογική συνείδηση και αξία ζωής πρέπει να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ γνώσης, επίγνωσης και εμπειρίας.

Διότι εμείς οι άνθρωποι μαθαίνουμε τις αξίες μέσα από τις εμπειρίες του περιβάλλοντός μας, η βιωματική προσέγγιση είναι αυτή που καθιστά τα πράγματα απτά και εφικτά για μας.

Η καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης δεν μπορεί να πραγματωθεί μόνο μέσω βιβλίων και της απλής παροχής πληροφοριών για το περιβάλλον. Δεν αρκεί για να καλύψει το κενό που έχει προκαλέσει το «ξερίζωμά» μας από τη γη και η ρήξη μας με το χώρο των συγγενών μας φυσικών στοιχείων και διαδικασιών[2].

Από την άλλη, η ενεργός, βιωματική συμμετοχή ως το ανώτερο επίπεδο πρόσληψης και αφομοίωσης της γνώσης είναι αυτή που θα πετύχει και θα αναδείξει μια σειρά από σημαντικά, ποιοτικά αποτελέσματα οικολογικής κοινωνικής σύλληψης, συνύπαρξης και ανάπτυξης. Είναι αναγκαίο όμως η μεθοδολογία που θα επιλεγεί να αφορά το σύνολο του πληθυσμού και η παροχή γνώσης και εμπειριών να φτάνει παντού. Και για ακόμη μια φορά, το εκπαιδευτικό σύστημα και το σχολείο καλούνται να αναλάβουν δράση, να γίνουν οι αγγελιοφόροι των μηνυμάτων και των αξιών της οικολογίας και να κοινωνήσουν στα παιδιά και τους νέους τις πραγματικές και ουσιαστικές αλήθειες.

Πρακτικά και καθημερινά οι οικολογικοί νόμοι εστιάζουν, τρέφουν και καθοδηγούν τον άνθρωπο στη βάση των πανανθρώπινων αξιών για τη ζωή όπως ο σεβασμός, η ελευθερία, η αγάπη, η ειρήνη, η ενότητα, η υπευθυνότητα, κ.ά.

Ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός, χωρίς διαχωρισμούς όπου διαβλέπουμε τη συνύπαρξη όλων των όντων και τον σεβασμό στη φύση του κάθε είδους.

Είναι απαραίτητο για τον πολίτη να επανακαθορίσει τον προσωπικό του βιότοπο, για να βγει από τα σύγχρονα ψυχολογικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και πολιτικά αδιέξοδα.

Το τελευταίο άλλωστε αντιλαμβάνομαι και εκτιμώ ως έναν από τους κινητήριους πόλους και στηρίγματα αυτής της αλλαγής. Για περισσότερα από 30 χρόνια ασχολούμαι, από διαφορετικές θέσεις, με το οικολογικό κίνημα στην Ελλάδα. Είναι μεγάλη χαρά και ηθική επιβράβευση ο ενστερνισμός των οικολογικών μηνυμάτων από όλο και περισσότερους νέους, τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως, οι οποίοι δείχνουν ενσυνείδητα και έμπρακτα ότι νοιάζονται. Έτσι, γι’ ακόμα μια φορά υπάρχει δρόμος να αλλάξει η Ιστορία.

Ο σπουδαίος Έλληνας δημιουργός Νίκος Καζαντζάκης λατρεύει τη φύση. Στον Αλέξη Ζορμπά αναφέρει: «Να ξέραμε τι λένε οι πέτρες, τα λουλούδια, η βροχή. Μπορεί να φωνάζουν, να μας φωνάζουν, πότε θ’ ανοίξουν τα μάτια μας να δούνε, πότε θ’ ανοίξουν οι αγκαλιές μας, πέτρες, λουλούδια και βροχές κι άνθρωποι ν’ αγκαλιαστούμε...»

Θεόδωρος Μπένος-Πάλμερ, 2010

---

[1] Τιμαίος, Αναξίμανδρος:"η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα πράγματα είναι η ίδια με αυτή στην οποία αποσυντίθενται".

[2] Εφημερίδα «Το Βήμα», Έρευνα στην Ε.Ε. σε δείγμα 2.400 παιδιών ηλικίας 9-10 ετών, τα περισσότερα δε γνωρίζουν ότι υπάρχουν είδη στο φυτικό και ζωικό βασίλειο που κινδυνεύουν με εξαφάνιση!